شیرازه ارقامی، غلامرضا صادقی، محسن عباسی چناری، کوروش کمالی،
دوره ۱۷، شماره ۱ - ( ۳-۱۳۹۹ )
چکیده
زمینه و هدف: تصادفات جاده‌ای، تهدیدی بزرگ برای سلامت عمومی در همه دنیا به حساب آمده و از آن به عنوان «اپیدمی پنهان» یاد می‌شود. این نگرانی در کشورهای در حال توسعه و با درآمد متوسط بیشتر و در نتیجه نیاز به توجه فزون‌تری دارد. آمارها و مطالعات نشان می‌دهند که عامل انسانی نقش تعیین‌کننده‌ای در بروز حوادث دارد. به دلیل مشکلاتی که در گردآوری اطلاعات آرشیوی و مشاهده‌ای برای بررسی رفتار راننده وجود دارد، استفاده از پرسشنامه‌های معتبر در این زمینه با اقبال فراوان روبه‌رو شده است. یکی از ابزارهای خودگزارشی جهان‌شمول که در پژوهش‌های متمرکز بر رفتار راننده مرتباً به کار گرفته می‌شود، پرسشنامه رفتار رانندگی منچستر (MDBQ: Manchester Driving Behavior Questionnaire) است. تنها نسخه کامل فارسی MDBQ، توسط عریضی و حقایق (۱۳۸۸) منتشر شده است. اما به نظر می‌رسد از کفایت روانسنجی مناسبی برخوردار نباشد. هدف این مطالعه بازارزیابی ویژگی‌های روانسنجی MDBQ است.
روش اجرا: نسخه اصلی MDBQ ۵۰ گویه دارد که پاسخ‌دهی به هر یک از گویه‌ها در یک طیف لیکرت پنج‌تایی (هرگز=۱ تا همیشه=۵) صورت می‌گیرد. گویه‌ها از نظر نوع رفتار در چهار دسته تقسیم‌بندی می‌شوند: لغزش، تخلف عمد، اشتباه، و تخلف غیرعمد. برای بازارزیابی ویژگی‌های روانسنجی نسخه فارسی MDBQ، به ترتیب مراحل روایی زبانی، صوری، محتوا و سازه و نیز ثبات آن مطابق دستورالعمل‌های علمی بررسی شد. سپس، تک‌تک گویه‌ها با نسخه فارسی عریضی و حقایق (۱۳۸۸) مقایسه شد و همه نقایص آن استخراج و دسته‌بندی گردید. با این روند، نویسندگان کاملا متقاعد شدند که بازارزیابی نسخه فارسی MDBQ ضرورت دارد. سپس دیگر مراحل مربوط به ارزیابی ویژگی‌های روانسجی نسخه فارسی جدید MDBQ انجام شد. برای این منظور، روایی صوری کمّی و کیفی به اجرا درآمد. پس از ایجاد تغییرات لازم، روایی محتوا انجام شد. معیار پذیرش CVR براساس شمار گروه خبرگان (۱۰=n) مقدار ۶۲/۰ و کمینه پذیرش CVI برابر با ۷۹/۰ در نظر گرفته شد.. برای بررسی روایی سازه ۵۰۰ نفر (راننده) در این مطالعه شرکت کردند، که پیش از ارائه پرسشنامه به مشارکت‌کنندگان از همه آنها رضایت‌نامه آگاهانه دریافت شد. آزمون‌های آماری با استفاده از SPSS ۱۶ و در سطح معناداری ۰۵/۰ انجام شد.
یافته‌ها: دست‌کم سه نقد درباره روایی زبانی گویه‌های نسخه پیشین یافت شد. که عبارت‌اند از: ۱) تفاوت قواعد یا علایم رانندگی ایران و انگلستان (مانند رانندگی در سمت چپ مسیر، یا نبود شکل خاصی از خط‌کشی در ایران)، ۲) برگردان گویه به فارسی، دربردارنده ترجمه نادرست یا حذف برخی واژه‌ها، ۳) ویرایش گویه‌ها (مواردی همچون نامناسب بودن زمان افعال، حروف اضافه، ضمایر و ....). در روایی صوری، دو گویه طبق نظر مشارکت‌کنندگان اصلاح شد. مقادیر CVI برای همه گویه‌ها بالاتر از ۷۹/۰، و مقادیر CVR برای همه گویه‌های ابزار بالاتر از مقدار ارائه‌‌شده در جدول لاوشه بود. همچنین، تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد که چهار عامل استخراج‌شده نخست توانستند ۶/۵۱ درصد از واریانس کل آیتم‌ها را تحت پوشش قرار دهند. همه ۵۰ گویه پرسشنامه، بار عاملی بیش از ۴/۰ را به دست آوردند. بنابراین هیچک از گویه‌های پرسشنامه حذف نشد. درنتیجه پرسشنامه رفتار رانندگی منچستر با همان چهار عامل و ۵۰ گویه در پرسشنامه اصلی حفظ شد.
نتیجه‌‌گیری: نسخه جدید فارسی MDBQ توانست نقایص و ضعف‌های نسخه پیش را اصلاح کند. انسجام میان گویه‌های نسخه جدید پرسشنامه مطلوب بوده و گویه‌ها در هر یک از چهار حیطه به‌خوبی مشخصه مورد نظر را اندازه‌گیری می‌کنند.
